Arkadaşlıklar kokuyla başlıyor!

Cornell Üniversitesi ve Sabancı Üniversitesi’nin ortaklaşa yürüttüğü, Nisan 2025’te Scientific Reports mecmuasında yayımlanan araştırma, insanların –özellikle kadınların– tanımadıkları şahıslara dair toplumsal ahenk potansiyelini sırf kokular üzerinden kestirim edebildiğini gösterdi. Araştırmanın odağında, görünmeyen ancak güçlü bir irtibat biçimi olarak koku duyusu vardı.

Çalışmaya katılan 40 bayan, birbirlerini hiç görmeden, yalnızca diğerlerine ilişkin tişörtleri koklayarak “Bu şahısla arkadaş olabilir miyim?” sorusuna cevap verdi. Daha sonra bu bayanlar kısa periyodik yüz yüze sohbetlere katıldı ve tekrar kıymetlendirme yaptı. Değişiktir ki, koku yoluyla yapılan birinci varsayımlar, yüz yüze etkileşimlerden sonra yapılan değerlendirmelerle büyük oranda örtüştü.

Bu durum, koku duyusunun sadece çevresel farkındalıkla değil, birebir vakitte toplumsal sezgilerle de yakından bağlantılı olduğunu gösteriyor. Yani bir kişiyi görmeden evvel kokusuyla “yakın” ya da “mesafeli” hissetmemiz, aslında bilinçdışında işleyen epeyce karmaşık bir toplumsal algoritmanın sonucu olabilir.

Koku duyusu beyinle direkt temaslı olan ve hislerle en sıkı ilgiye sahip olan duyu organıdır. Bilhassa limbik sistem ile olan bu yakın alaka, kokuların geçmiş tecrübelerle harmanlanmasını sağlar. Yani kimi kokular bizde inanç duygusu uyandırırken, kimileri huzursuzluk hissi yaratabilir – tıpkı çocukken sevdiğimiz bir kişinin parfümünü yıllar sonra tekrar duyduğumuzda yaşadığımız duygusal patlama üzere.

Araştırmada dikkat çeken bir diğer mevzu ise “diplomatik koku” kavramı. Bu, bir kişinin doğal beden kokusu ile parfüm, deodorant, sabun, hatta beslenme biçimi üzere dış etkenlerin birleşiminden oluşan karma bir koku. Bilim insanları, bu kokunun bir çeşit “sosyal kimlik kartı” üzere davrandığını düşünüyor. Tıpkı kıyafet ya da konuşma üslubumuz üzere, kokumuz da diğerlerine kim olduğumuza dair sinyaller gönderiyor olabilir.

Neden birtakım beşerlerle çabucak anlaşırız?

Bazen bir ortamda biriyle birinci kere karşılaşmamıza karşın güya onu yıllardır tanıyormuş üzere hissettiğimiz olur. Bunun nedeni her vakit dış görünüş ya da konuşmanın içeriği olmayabilir.

Koku duyumuz, geçmişte hoşlandığımız bireylere benzeyen kokularla karşılaştığında beyin, otomatik olarak “bu kişi güvenilir” ya da “bu kişi tanıdık” üzere sinyaller üretebilir. Bu da bize, o bireyle daha süratli bir toplumsal bağ kurma eğilimi kazandırır.

Sosyal ahenkte koku

Geçmişte romantik münasebetler üzerine yapılan kimi çalışmalarda da benzeri sonuçlara ulaşılmıştı: doğal kokuları misal olan çiftlerin daha uyumlu olduğu gözlenmişti.

Bu yeni araştırma ise, mevzuyu romantizmin ötesine taşıyarak arkadaşlık bağlarına odaklanıyor. Gerçek hayata çok daha yakın bir bağlamda –yani parfüm, ter, deodorant üzere günlük kokular dahil edilerek– yapılan bu tahlil, koku duyusunun toplumsal hayatımızda ne kadar belirleyici olabileceğini gözler önüne seriyor.

Bu bulgular ışığında şu soruyu sormak manalı olabilir: Hakikaten de birtakım beşerlerle “ilk görüşte” neden bu kadar yeterli anlaşırız? Tahminen de o birinci görüşmeden evvel, burnumuz bizden evvel karar vermiştir. Toplumsal münasebetlerde koku, çoklukla sessiz bir art planda yer alır; fakat bu sessizlik, düşündüğümüzden çok daha fazla şey anlatıyor olabilir.